Reflectie op deze tijd (serie, deel 6)
Tijdens deze weken van sociale onthouding leest Hannie te Grotenhuis zoveel mogelijk boeken uit haar boekenkast, waar zij tot nog toe geen tijd voor had. Om de wijsheid verder te laten stromen, deelt ze haar leeservaringen met ons.
Vrijheid
Dezer dagen herdenken we dat ons land 75 jaar geleden werd bevrijd van de Duitse bezetting. Tegelijkertijd maken we een ‘intelligente lockdown’ mee. Deze combinatie geeft ons extra te denken over het thema ‘vrijheid’ – wat is vrijheid voor ons?
Verhalen van mensen die gevangen zaten in concentratiekampen laten op een aangrijpende wijze zien dat vrijheid in zijn meest afgepelde, naakte vorm een kwestie is van kiezen.
De Weense psychiater Victor Flankl schreef: “Wij, die in concentratiekampen hebben geleefd, wij zijn de gevangenen niet vergeten die door de barakken liepen om anderen op te beuren en te troosten, die hun laatste korst brood aan een medegevangene schonken. Hun aantal was wellicht klein, toch hebben deze mannen overtuigend bewezen dat één ding de mens niet kan worden ontnomen: de allerlaatste menselijke vrijheid – de keuze onder alle omstandigheden zijn eigen houding te bepalen, zijn eigen weg te kiezen.“
Frankl constateerde bovendien dat gevangenen die de greep verloren op hun morele en spirituele ik, tenslotte bezweken onder de degenererende invloed van het kamp.
De Nederlandse verzetsman Pim Boellaard was iemand met een sterk verankerd innerlijk richtsnoer, een gedragslijn gebaseerd op hoge normen en waarden en dagelijks gevoed door zijn geloof.
Tijdens zijn gevangenschap in Natzweiler en Dachau vond hij de kracht om zijn lotgenoten moed in te spreken en tot daden aan te sporen waarmee zij hun zelfrespect en waardigheid beschermden. Boellaard koos ervoor niet alleen bezig te zijn met overleven, maar evenzeer met samenleven – dit doel gaf hem zowel de brandstof om vol te houden als een bepaalde onafhankelijkheid om te doen wat hij wilde doen.
Frankl en Boellaard laten het nauwe verband zien tussen vrijheid en kiezen voor wat je als mens diep van binnen beweegt. Dat is een universeel gegeven, dat evenzeer in een concentratiekamp als nu en voor ons geldt. Steeds komt het er dan op aan dat wij zelf bepalen in hoeverre en op welke manier gebeurtenissen en omgevingsfactoren ons innerlijk leven beïnvloeden. Maar vrijheid zonder moeite bestaat niet.
De grote ervaringsdeskundigen laten ons zien dat we ons die moeite alleen getroosten als we een doel of reden hebben waar we ons met hart en ziel aan kunnen verbinden.
Deze coronatijd is de tijd bij uitstek om onszelf aan onze meest innige verlangens en diepste waarden te herinneren en hen trouw te beloven. Trouw die in de praktijk zal bewijzen of wij onze vrijheid hebben begrepen en gebruiken.
In dit artikel wordt verwezen naar de boeken:
De zin van het bestaan. Dé inleiding tot logtherapie. Auteur: Victor Frankl.
Wees mannelijk, zijt sterk. Pim Boellaard (1903-2001) het leven van een verzetsheld. Auteur: Jolande Withuis.
Zwolle, 4 mei 2020
Headerfoto met dank aan Unslash.
