Reflectie op deze tijd (serie, deel 5)
In deze bijzondere tijd schrijven Hannie te Grotenhuis en Harry Slegh, beide coach en moderator bij ELLLA, artikelen waarin ze hun reflectie geven op deze tijd. Deze week een artikel van Harry Slegh. Hij is sociaal wetenschapper én professioneel fotograaf. Hij deelt niet alleen zijn perspectief in woord, hij versterkt het met een foto uit eigen collectie.
Levenscyclus van het thuisfront
Als coach en ontwikkelaar werk ik vaak ‘achter de voordeur’ van organisaties. De actuele omstandigheden nodigen me uit om mijn gedachten eens te laten gaan over de ontwikkelingen achter de voordeuren van de miljoenen thuisfronten in Nederland. Het behoeft geen betoog: het relatieve ‘huisarrest’ waaraan we ons -noodzakelijkerwijze – blootstellen, heeft een enorme impact op het leven in huis. Voor mensen die in hun eentje wonen variëren de sentimenten van ‘hoera’, want ik mag zonder gêne solist zijn, tot ‘wat stil!’, want ik ben een teamplayer en een gezelschapsmens. In huishoudens die bestaan uit meerdere personen zijn de vraagstukken meervoudig en urgent. De vertrouwde patronen zijn verdwenen en er treedt rolonduidelijkheid op; wie doet wat, wie let op wat of wie. Vooral de invulling van nieuwe rollen (onderwijs aan de eigen kinderen) en de stapeling van rollen (ouder, partner, ‘onderwijzer’, thuiswerker, zoon/dochter van een ‘onbereikbare’ ouder op afstand, soms mantelzorger) gaan gepaard met ongemak. Ik hoor natuurlijk ook vrolijke verhalen over nieuwe ontdekkingen aan en binnen het thuisfront, maar vaker hoor ik verhalen over ergernis en zoekgedrag.
Een huishouden, een organisatie
Mijn voorlopige analyse is dat in veel huishoudens wordt geprobeerd om de geheel nieuwe situatie te hanteren met oude ‘concepten’. Er is te weinig besef dat de situatie radicaal veranderd is. Het welbevinden achter al die voordeuren gaat me aan het hart. In mijn ontembare missie om, waar dan ook, hulp te bieden in de vorm van duiding of een recept ben ik gaan zoeken naar hanteerbare kapstokken om de radicale veranderingen aan het thuisfront goed, maar op gepaste afstand, te kunnen ‘begeleiden’. Mijn oog viel al heel snel op een artikel van Gerda van Dijk en Freek Peters over ‘organisaties als levende systemen’. Een huishouden dat bestaat uit meerdere personen mogen we, denk ik, wel beschouwen als een organisatie. Een thuisorganisatie, die we in navolging van Gerda van Dijk, vanuit een ecologisch perspectief, kunnen beschouwen als een ‘levende configuratie van interacterende onderdelen: mensen, middelen en procedures die elkaar in horizontale, verticale en diagonale relaties beïnvloeden en bepalen’. Gerda van Dijk geeft in haar oratie daarbij letterlijk aan: ‘kleine veranderingen (in het systeem) kunnen tot disproportioneel grote effecten leiden’. Kijk, dat klopt al aardig! In haar beschrijving van organisaties richt ze haar aandacht ook op minder grijpbare zaken, zoals de cultuur, het lerend vermogen, het vertrouwen en de veiligheid. Deze elementen hebben, samen met de kwaliteit van het leiderschap, flinke invloed op het aanpassingsvermogen van de organisatie. Ecologische systemen hebben een levenscyclus, en dat geldt dus ook voor organisaties. Gerda van Dijk en Freek Peters beschrijven vier fasen in ‘het leven’ van een organisatie: de pioniersfase, de groeifase, de consolidatiefase en de terugvalfase. In het kader van dit artikel beschouwen we een huishouden van meerdere personen dus ook als een organisatie. Vanaf hier ga ik speculeren en ik vraag op voorhand om vergiffenis én om feedback als ik de plank geheel missla.
Van pioniers-huishouden tot terugval-huishouden
Ik vermoed dat een huishouden dat zich nog in de pioniersfase bevindt relatief weinig last heeft om zich in te stellen op de nieuwe situatie: er ligt nog weinig vast, en risico’s nemen en improviseren hoort erbij. Een huishouden in een groeifase is, behalve flexibel en energiek, ook al meer gestructureerd en resultaatgericht. De besluitvorming gaat vlot en interactief; de communicatie is helder en doelgericht. Ik verwacht dat een huishouden dat zich in deze fase bevindt ook voldoende aanpassingsvermogen bezit: ze gaan er, op korte termijn, ‘even goed voor zitten’, analyseren de situatie en herijken de rollen, taken en doelen. Een huishouden in de consolidatiefase zou het wel eens moeilijk kunnen hebben: een dergelijk huishouden is er in wezen op gebrand om het succes van hun aanpak vast te houden. Men is zeer planmatig en gericht op beheersen. Communicatie gaat zorgvuldig en afgewogen (en kan gedetailleerd zijn), de besluitvorming is formeel. Aanpassing zal zwaar voelen en tijd kosten, maar zal wellicht lukken als de bereidheid er is (gebaseerd op vertrouwen en veiligheid) en als de gewijzigde omstandigheden écht onder ogen worden gezien. Een huishouden in de terugvalfase is introvert, sterk defensief en probeert de mythe van het succes in stand te houden door actieve ‘windowdressing’.
Huishoudens met een veranderopgave
Hoe erg is de situatie? We laten de pioniersfase- en groeifasehuishoudens even buiten beschouwing, want die redden zich wel. De consolidatie- en terugvalhuishoudens wacht een forse veranderopgave waarbij de steekwoorden zijn: ont-organiseren, versimpelen, ontmantelen en heruitvinden. Ga er maar aan staan. Welke veranderinterventies kunnen helpen? Daar is hier geen ruimte voor, dus ik verwijs je graag naar het artikel van Van Dijk en Peters.
Ik hoop dat de bovenstaande beschrijvingen een eerste houvast kunnen bieden aan mensen die zich verbazen over, c.q. ergeren aan de ontwikkelingen op het thuisfront. Duiding is het begin van verandering!
Twee soorten mensen
Voor mensen die een kortere weg zoeken naar duiding en herstel raad ik het boekje ‘2 soorten mensen’ aan. Het geeft aan de hand van een eenvoudige test, die je met anderen doet, al snel uitsluitsel of je aartsvijanden, kennissen, kameraden, onverwachte bondgenoten, ondernemende maatjes, twee handen op een buik dan wel soulmates bent. Eén testonderdeel is de intrigerende vraag welke voorkeur je hebt voor de positie van het wc-papier: tegen de muur of van de muur af …
Succes!
In dit artikel wordt verwezen naar het artikel: ‘Organisaties als levende systemen’ van Gerda van Dijk en Freek Peters en naar ‘Een ecologisch perspectief op organisaties‘ de oratie van Gerda van Dijk. Daarnaast wordt er gerefereerd aan het boek ‘2 soorten mensen’ van Joao Rocha.
Utrecht, 23 april 2020
Foto met dank aan Harry Slegh
