Reflectie op deze tijd (serie, deel 1)
Tijdens deze weken van sociale onthouding leest Hannie te Grotenhuis zoveel mogelijk boeken uit haar boekenkast, waar zij tot nog toe geen tijd voor had. Om al die boekenwijsheid verder te laten stromen, deelt ze regelmatig haar leeservaringen met ons.
“Hou je stokpaardjes op stal”
In de Groene Amsterdammer lees ik de kop: “Hou je stokpaardjes op stal, deze tijd vraagt om grote ideeën.” De kop is een reactie op de vele voorspellingen over de effecten van de coronacrisis die inmiddels rondgaan. “Het coronavirus is voor de ideoloog een rorschachtest: ieder ontwaart in de verlopen verzameling vlekken zijn eigen gelijk.”
De auteur van het boek ‘De zwarte zwaan. De impact van het hoogst onwaarschijnlijke’ zou deze journalist absoluut gelijk geven. Hij, Nassim Taleb, is een steenrijke handelaar in aandelen, hoogleraar filosofie in New York en een zelfverklaard ‘empirisch scepticus’. Taleb stelt dat onze wereld extremer wordt en in toenemende mate te maken zal krijgen met zeer uitzonderlijke, niet voorspelbare gebeurtenissen met grote – positieve dan wel negatieve – gevolgen. Dit zijn de ‘zwarte zwanen’ uit de titel van zijn boek.
Helaas, zo stelt Taleb, hebben wij mensen doorgaans weinig oog voor deze zwarte zwanen, omdat we luie denkers zijn. We zoeken vrijwel altijd bevestiging van onze (bestaande) hypotheses en visies. We vertellen onszelf en elkaar graag verhalen over gebeurtenissen waarin, achteraf bezien, een betekenisvolle samenhang aanwezig is. Toevallige factoren als pech en geluk of tegenstrijdige informatie worden genegeerd ten faveure van verklaringen die ons een gevoel van zingeving verschaffen. En die verklaringen kleuren vervolgens de lens waardoor we naar de toekomst kijken.
Taleb noemt dit een vorm van ‘automatisch reageren’ op basis van eerdere ervaringen of ook wel: intuïtie. In een redelijk voorspelbare wereld is hier niets mis mee. Maar in meer extreme omstandigheden is dit type reageren, volgens Taleb, ontoereikend, omdat de nieuwe situatie onvergelijkbaar is met eerdere ervaringen. In ongekende situaties heb je traag en stapsgewijs denken nodig; onderzoekend en bevragend rek je de uiterste grenzen van je verbeeldingskracht op.
En zo sloot ook de column in de Groene Amsterdammer af. “Het is veel te vroeg om de implicaties van deze crisis te overzien.” En daarom, zo schreef de columnist: “De bekende stokpaardjes mogen gerust even in zelfisolatie. (..) Voed je geest liever eerst met voedsel om op te kauwen.” Ik neem haar raad ter harte en probeer er de rust voor te vinden.
In dit artikel wordt verwezen naar het boek: De zwarte zwaan. De Impact van het hoogst onwaarschijnlijke. Auteur: Nassim Nicholas Taleb
En een column in De Groene Amsterdammer van Rosa van Gool, 26 maart 2020.
Zwolle, 29 maart 2020
